به مناسبت روز بزرگداشت شهدا
هشت سال دفاع مقدس سرچشمه‌ی بسیاری از معارف آینده در جمهوری اسلامی و بستری بی نظیر در شناسایی و رشد استعدادهای نیروهای خالص و انقلابی بود. دانشگاهی که هر کسی به میزان استعداد، تلاش، اخلاص و تقوایش مسیر رشد را طی می‌کرد. شهید حسن باقری نابغه جنگ تحمیلی یکی از بارزترین و درخشان‌ترین چهره‌ها در این عرصه بوده است. از مطالعه سیر زندگی و سیر حضور، اقدامات، برنامه‌ریزی و مدیریتش در طول حضور در جبهه‌ها می‌توان درس‌های فراوانی برای امروز و اقداماتمان در عرصه‌های مختلف کشور گرفت. ایشان یکی از عناصر تحول آفرین در صحنه نبرد بوده و استراتژی و نحوه جنگیدن را بعد از بنی صدر تغییر داد و مسیری را شکل داد که به فتح خرمشهر رسید.(۱)
امروز به فرموده رهبر معظم انقلاب اسلامی خرمشهرها در پیش است. مسئولیت فتح این خرمشهرها در گام دوم انقلاب اسلامی به عهده‌ی نسل جوان گذاشته شده است. یکی از این خرمشهرها آموزش و پرورش است.
در این نوشتار می‌خواهم دو درس مهم از مدیریت شهید حسن باقری در جنگ تحمیلی را برای تحول در آموزش و پرورش استفاده کنم:
۱- شناخت دقیق و کامل میدان و اشراف دقیق اطلاعاتی بر اساس حضور مستمر و مستقیم در خطوط مقدم و طراحی عملیات بر پایه همین اطلاعات:
به نظر می‌رسد پربسامدترین و آشناترین ویژگی شهید حسن باقری برای عموم مردم همین ویژگی و مهارت می‌باشد. امروز برای تحول در آموزش و پرورش ما نیازمند درک دقیق و صحیح از میدان نظام تعلیم و تربیت هستیم، هم باید وسعت و بزرگی این میدان به خوبی درک شود و هم جزئیات دقیق آن، با برداشت‌های کلان و کلی و از پشت تجربه پژوهش‌ها در حاشیه نظام تعلیم و تربیت نمی‌توان به طراحی تحول دست زد. در قرارگاه تحولی حسن باقری، شناسایی و اطلاعات تنها ۲۰ درصد نقش در پیروزی ندارد بلکه شهید حسن می‌گوید شناسایی و اطلاعات صددرصد در پیروزی نقش دارد. حسن باقری روی نوع اطلاعات نیز بسیار حساس است و اطلاعات برآمده از لمس واقعیت و خط مقدم را برای طراحی کارآمد می‌داند لذا در عملیات شناسایی آزادسازی خرمشهر تا دست تیم شهید حسین همدانی جاده آسفالت خرمشهر اهواز را لمس نمی‌کند راضی نمی‌شود.
حسن باقری با کتاب‌ها و تئوری‌های نظامی مرسوم دنیا جنگ را متحول نکرد.
بنده همواره در مواجهه با دانشجو معلمان و نومعلمان انقلابی و تحول خواه این نکته را یادآور شده‌ام که اگر دغدغه تحول در آموزش و پرورش دارید حداقل ۳ تا پنج سال در مدرسه حضور داشته باشید و زود وارد کارهای ستادی در منطقه، استان و یا وزارتخانه نشوید. تمام طرح‌های عملیاتی شهید باقری با درک دقیق و حضور میدانی در صحنه‌های اصلی و حتی گاهی در پشت خاکریز دشمن تهیه می‌شد و این بود که دشمن را غافلگیر می‌کرد. حسن باقری با کتاب‌ها و تئوری‌های نظامی مرسوم دنیا جنگ را متحول نکرد. برای تحول در آموزش و پرورش نیز باید چنین شناختی از میدان گسترده آموزش و پرورش پیدا کرد وگرنه طرح‌های ما برای تحول دچار شکست و همان نتایج قبلی خواهد شد.
نقشه راه تحول یک و یا چند شاهراه اصلی دارد و نه بیش از ۴۵۰ مسیر کوتاه و باریک که هیچ یک به مقصد و شاهراه اصلی راه ندارد.
اشراف دقیق و کامل حسن باقری باعث شد نقطه محوری و اصلی درگیری در جنگ شناسایی شود و تمام عملیات‌های کوچک را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که به فتح خرمشهر منجر گردد. همین تشخیص درست محور اصلی برای تحول در آموزش و پرورش از مغفول‌ترین عناصر سند تحول بنیادین است. نقشه راه تحول یک و یا چند شاهراه اصلی دارد و نه بیش از ۴۵۰ مسیر کوتاه و باریک که هیچ یک به مقصد و شاهراه اصلی راه ندارد.
۲- سازماندهی، توجیه، رشد و تعالی نیروها با محوریت نقش آفرینی مردم و توجیه طرح عملیات برای مدیران خط مقدم:
پیش‌بینی شهید حسن باقری از طولانی شدن جنگ و لزوم تغییر استراتژی جنگ، حضور نیروهای مردمی را ضروری می‌کند و ایشان طرحی برای آن آماده می‌کند، همین تغییر سرآغاز شروع پیروزی‌ها و فتح خرمشهر می‌شود.
تحول در آموزش و پرورش بدون نقش آفرینی، مشارکت و مسئولیت‌پذیری مردم شدنی نیست. این مشارکت نیز صرفاً در مشارکت مالی و اجرایی خلاصه نمی‌شود و باید از فکر و ایده‌ها مردمی نیز بهره فراوان برد.
یکی دیگر از خلاءهای مهم در تحقق سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش آشنایی معلمان و مدیران مدارس با سند است. موضوعی که چندبار نیز مورد تذکر رهبر معظم انقلاب اسلامی قرار گرفته است. شهید حسن باقری در عملیات‌ها به این مهم بسیار اهمیت می‌دادند، او صرفاً توجیه فرماندهان تیپ، گردان و گروهان را در مورد طرح عملیاتی کافی نمی‌دانسته و برای توجیه طرح عملیات به سراغ عملیاتی‌ترین واحد یعنی دسته نیز می‌رفتند و آنها را در مورد طرح عملیات و نحوه اقدامات توجیه می‌کردنند. در جنگ نظامی که خطر لو رفتن عملیات وجود دارد انجام چنین اقدامی بسیار حائز اهمیت است.
ما در آموزش و پرورش برای جاری سازی تحول حداکثر در سطح وزارت آموزش و پرورش و استان‌ها اقدام کرده‌ایم. واحد عملیاتی اصلی که تحول را رقم می‌زند مدرسه است و باید مدیران مدارس را نسبت به اصول تحول توجیه کرد و محورهای اصلی طرح تحول را با مدیران مدارس به اشتراک گذاشت. همین امر نیز به ماکمک خواهد کرد که طرح تحول و عملیات واقعی و شدنی باشد.
نکته دوم کاملاً در ارتباط و در هم تنیده با نکته اول است و به صورت هم‌افزا با هم عمل خواهند کرد، به کارگیری نیروهای مردمی و ظرفیت‌های مردمی نیازمند شناخت درست و صحیح از میدان است و نیازمند طراحی است که به درستی این ظرفیت‌ها را در موقعیت مناسب به کار بگیرد و آنها را برای نقش آفرینی صحیح و درست توانمند سازد.
امیدوارم خداوند به برکت شهدا و تأسی از سیره شهدا زمینه‌های تحول در نظام تعلیم و تربیت را فراهم آورد و در این راه از محلق شوندگان به آنان باشیم.
[۱]- برای مطالعه بیشتر در این زمینه مراجعه کنید به یادداشت «تحول در گرانیگاه، درآمدی بر نحوه تحول در اداره جنگ توسط معجزه انقلاب؛ شهید حسن باقری» توسط برادر ارجمند محمد علیان